Một trong những kỹ năng quan trọng nhất ngày nay cần trong tương lai đó là kỹ năng tư duy phê phán cho trẻ. Kỹ năng này là một trong nhóm 6 kỹ năng sống cần thiết của mỗi đứa trẻ cần có (các nhóm kỹ năng của chương trình FacTracKids – Hoa Kỳ). Trong thế giới hội nhập toàn cầu ngày nay, trẻ em cần nhiều khả năng làm việc thực tế hơn là chỉ biết làm theo như cái máy theo một danh sách được phân công. Các bạn trẻ cần có tư duy phê bình, hiểu được các thông tin, biết phân tích, so sánh, đưa ra kết luận… đó là các kỹ năng tư duy cao cấp.
Theo chuyên gia của DolphinKids – FacTracKids, vai trò của cha mẹ trong việc định hướng và rèn cho trẻ thói quen suy nghĩ nghiêm túc là rất quan trọng, đó là con đường mở dẫn đến việc trẻ có khả năng tư duy phê phán để giải quyết vấn đề. “Việc cha mẹ luôn dành cho trẻ các “câu hỏi mở” hay dành cho trẻ cơ hội để con thử nghiệm thực tế và điều chỉnh lại những lý thuyết của mình về những gì xảy ra xung quanh là rất quan trọng. Những việc trải nghiệm này sẽ định hướng cho quá trình tư duy của trẻ và gây ra các tác động tích cực đến các kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ.”
Dưới đây là tổng hợp và sưu tầm một số lời khuyên và ý tưởng để giúp trẻ xây dựng nền tảng cho tư duy phê phán:
1. Cung cấp cơ hội để trải nghiệm vui chơi
Để phát triển kỹ năng tư duy phê phán cho trẻ chúng ta hãy tạo cho trẻ cơ hội vui chơi để từ đó trẻ có cơ hội trải nghiệm. Việc kiểm tra các hoạt động không chính thức là điều cốt yếu để phát triển tư duy phê phán. Đơn giản là trong quá trình chơi trẻ có thể khám phá nguyên nhân và hiệu quả: Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi thả một quả bóng xuống từ cái ghế cao? Chuyện gì kế tiếp nếu ném hai viên bi xuống một lối đi cùng một lúc? Làm thế nào tôi có thể cân bằng chiếc thước kẻ trên ngón tay?
Bằng cách cung cấp không gian trong nhà và ngoài trời để trẻ chơi đùa, bạn đã cung cấp những cơ hội mở cho con bạn thử một cái gì đó và xem phản ứng. Trẻ có thể thử các cách khác nhau và quan sát xem mình có thể tạo ra một phản ứng khác nhau. Những kinh nghiệm thực hành cung cấp một nền tảng vững chắc cho tư duy phê phán trừu tượng sau này.
Để tạo cho trẻ nhiều cơ hội trải nghiệm thực tế hơn nữa, hãy tìm hiểu ngay chương trình iSmartKids của chúng tôi!
2. Tạm dừng và chờ đợi
Hãy để cho con của bạn có thời gian để suy nghĩ, cố gắng làm một công việc, hoặc tạo ra một phản ứng là rất quan trọng, nhưng không nhất thiết là việc dễ dàng để làm. Bạn hãy thử đếm thầm từ 1 đến 50 trong khi con bạn đang suy nghĩ, trước khi can thiệp hoặc nói. Điều này cho phép con bạn có cơ hội suy nghĩ về phản ứng của bé và có thể lựa chọn cách hỗ trợ với phản ứng của bé.
3. Không can thiệp ngay lập tức
Nhiều cha mẹ có thói quen hoàn thành mọi thứ cho con, điều này làm trẻ lười suy nghĩ và ỉ lại. Thay vào đó, để rèn luyện kỹ năng tư duy phê phán cho trẻ, hãy thử đếm đến 100, hoặc thậm chí lâu hơn, và quan sát những gì con của bạn đang làm trước khi tham gia và hướng dẫn trẻ, tránh hoàn thành hoặc làm hộ nhiệm vụ cho con của bạn. Đối với trẻ nhỏ, việc kiên nhẫn điều chỉnh và vận động để tự nắm bắt đồ chơi khuyến khích khả năng giải quyết vấn đề và phát triển các kỹ năng hoạt động điều hành. Đối với trẻ lớn hơn, hãy hỏi con các câu hỏi tư duy phê bình và cung cấp đủ thông tin để chúng không bị nản chí, nhưng không nhiều đến nỗi bạn giải quyết vấn đề cho con.
Để hiểu hơn vấn đề này, anh/chị có thể tìm đến bài viết “ kiểm soát cảm xúc để nuôi dạy trẻ đúng cách.”
4. Hỏi các câu hỏi mở
Thay vì đưa ra câu trả lời ngay cho những câu hỏi của trẻ, hãy giúp con suy nghĩ nghiêm túc bằng cách hỏi lại: “Con nghĩ sao? Con nghĩ điều gì đang xảy ra ở đây?” Tôn trọng phản ứng của trẻ cho dù chúng có chính xác hay không. Bạn có thể nói: “Điều đó thật thú vị, hãy nói cho ba mẹ biết tại sao con lại nghĩ thế.” Hãy sử dụng các cụm từ như “Ba đang quan tâm để nghe suy nghĩ của con về điều này.” “Wow, con sẽ làm thế nào bạn để giải quyết vấn đề này?” “Con nghĩ chúng ta có thể tìm thêm thông tin để giải quyết vấn đề này ở đâu?”
5. Giúp trẻ phát triển các giả thuyết
Cùng con phát triển kỹ năng tư duy phê phán cho trẻ hãy dành một chút thời gian để tạo ra các giả thuyết trong khi chơi là một bài tập tư duy phê phán giúp trẻ phát triển các kỹ năng. Hãy thử hỏi con bạn: “Nếu chúng ta làm việc này, con nghĩ điều gì sẽ xảy ra?” hoặc “Con hãy dự đoán những gì sẽ xảy ra tiếp theo?”
6. Khuyến khích suy nghĩ theo những cách mới và khác
Bằng cách cho phép trẻ suy nghĩ khác đi, bạn đang giúp con trau dồi kỹ năng giải quyết vấn đề của mình. Hãy đặt những câu hỏi với trẻ như: “Con nghĩ là chúng ta có thể thử những ý tưởng nào khác?” hoặc khuyến khích trẻ tạo ra các lựa chọn bằng cách nói, “Chúng ta hãy nghĩ đến tất cả các giải pháp khả thi nhé.”
Tất nhiên, có những tình huống mà bạn với tư cách là cha mẹ cần tham gia vào và hỗ trợ con. Tuy nhiên bạn vẫn có thể dạy trẻ cách tư duy thông qua mô hình tư duy phê phán của bạn. Khi bạn suy nghĩ và đưa ra quyết định, hãy nói với con quá trình tư duy của bạn hay bạn đã nghĩ như thế nào, điều gì xảy ra trong tâm trí của bạn. Trẻ sẽ học cách tư duy qua việc quan sát cách bạn nghĩ. Hãy dành thời gian để cho con bạn hiểu các vấn đề, đó là điều không thể thiếu trong việc phát triển các kỹ năng tư duy phê bình của con bạn về lâu về dài.